„Świadek Historii” – to nagroda honorowa przyznawana od 2009 roku przez Instytut Pamięci Narodowej instytucjom, organizacjom i osobom indywidualnym, które w sposób szczególny przyczyniły się do upamiętnienia historii Narodu Polskiego w latach 1917–1990, a także wspierają działalność edukacyjną, naukową i badawczą Instytutu.

Do takich osób z pewnością należy Józef Waczyński – działacz doskonale znany w Choroszczy oraz poza nią, społecznik, historyk, wybitny znawca i miłośnik Choroszczy i okolic, popularyzator jej dziejów, prezes Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Choroszczy. Jesteśmy dumni, że mamy pośród siebie tak wybitną jednostkę, zaangażowaną w dzieło upamiętniania lokalnej i regionalnej historii oraz jej bohaterów, chętnie dzielącą się swoją wiedzą, której aktywność wielokrotnie wykracza poza „optymalne” schematy oczekiwań, a wręcz odwrotnie: prezentuje postawę nieustannie zainteresowanego, szczerze zaciekawionego badacza, dla którego zawsze WARTO interesować się przeszłością, wszak dawność i historia – to nie zastygłe skamienieliny, a wciąż żywe fakty oddziałujące na współczesność.

Przybliżmy sylwetkę Józefa Waczyńskiego, „Świadka Historii”:

Urodził się 10 lipca 1952 roku w Choroszczy, jako syn Eugeniusza i Anny z Romanowskich. W latach 1959-1967 uczył się w miejscowej 8-klasowej Szkole Podstawowej, a następnie kontynuował naukę w 5-letnim Technikum Elektrycznym. Po zdaniu matury (1972 r.), odbył wyższe studia zawodowe na Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, otrzymując w 1975 roku tytuł nauczyciela historii i przysposobienia obronnego. W tym samym roku podjął pracę w Muzeum Okręgowym w Białymstoku, kolejno na stanowiskach: asystent, st. asystent i adiunkt. Studiując indywidualnie na Wydziale Humanistycznym Filii Uniwersytetu w Białymstoku, w 1980 roku uzyskał dyplom magistra historii. W 1983 roku podjął pracę w Miejsko-Gminnym Ośrodku Kultury w Choroszczy (dziś: Miejsko-Gminne Centrum Kultury i Sportu w Choroszczy), piastując przez osiem lat funkcję dyrektora. Ostatnim miejscem pracy Józefa Waczyńskiego było Muzeum Wojska w Białymstoku, w którym pracował ponad 27 lat, na stanowiskach: kustosz i st. kustosz. W międzyczasie (2003 r.) ukończył studia podyplomowe na Uniwersytecie w Białymstoku w zakresie ochrony i promocji dziedzictwa kulturowego. Podjął również studia doktoranckie, które ukończył w roku 2014 (bez przewodu doktorskiego). W lutym 2018 roku przeszedł na emeryturę, nadal pracując w Muzeum Wojska przez 1,5 roku. Choć na emeryturze, Józef Waczyński jest pełnym werwy i niezwykle zajętym człowiekiem. Wiedzą to chyba wszyscy, którzy pana Józefa znają.

W życiu prywatnym, Józef Waczyński od 1978 roku jest mężem Anieli Haliny z domu Jarząbek, ojcem trojga dzieci i dziadkiem trojga wnucząt.

Będąc miłośnikiem historii regionalnej, dba o ochronę dziedzictwa narodowego, w tym zabytków sakralnych i nekropolii różnych wyznań.

W 1979 roku, jako współzałożyciel, powołał Towarzystwo Przyjaciół Choroszczy. Piastował w organizacji różnorodne funkcje kierownicze, m.in. sekretarza, wiceprezesa, zaś aktualnie jest prezesem zarządu stowarzyszenia.

Józef Waczyński brał aktywny udział w znakowaniu i upamiętnianiu Miejsc Pamięci Narodowej. Był sekretarzem Społecznego Komitetu Upamiętnienia Powstania Styczniowego 1863 roku w Choroszczy, w efekcie czego powstał Pomnik w Miejscu Straceń Powstańców Styczniowych – tzw. Szubienicy w Choroszczy. Był również współorganizatorem upamiętnienia udziału mieszkańców Choroszczy w Polskiej Organizacji Wojskowej (1983 r. – tablica w kościele parafialnym, w 2017 r. – Pomnik KL POW na skrzyżowaniu ulic Lipowej i H. Sienkiewicza) w Choroszczy. Był inicjatorem upamiętnienia w Złotorii okolicznościowym pomnikiem-głazem miejsca walk w powstaniu listopadowym, uroczyście odsłoniętym i poświęconym 29.11.2021 roku.

Józef Waczyński – to organizator pierwszych Dni Choroszczy (2-3.10.1982 r.) oraz pomysłodawca i współorganizator I Jarmarku Dominikańskiego (5.08.1990 r.). Był współzałożycielem i członkiem zarządu Komitetu Obywatelskiego, powstałego w 1989 roku. Przez cztery kadencje pełnił funkcję radnego Rady Miejskiej w Choroszczy, w której przez wiele lat pełnił zaszczytną funkcję przewodniczącego Komisji Oświaty, Kultury i Bezpieczeństwa Publicznego. Od 1988 roku jest aktywnym członkiem miejscowego Parafialnego Oddziału Akcji Katolickiej, w którym od wielu lat pełni funkcję wiceprezesa zarządu. W 2003 r. ukończył Ludowy Uniwersytet Katolicki im. ks. Jerzego Popiełuszki w Białymstoku. Wieloletni członek Podlaskiego Oddziału Stowarzyszenia Muzealników Polskich. Ponadto działał w Białostockim Towarzystwie Naukowym i Towarzystwie Miłośników Sztuki, Kresów i Dziejów Ojczystych.

Józef Waczyński, na przestrzeni dziesiątków lat, był organizatorem i współorganizatorem obchodów świąt państwowych: rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, Święta Wojska Polskiego (15 sierpnia), Narodowego Święta Niepodległości (11 listopada). Był również inicjatorem i współorganizatorem gminnych obchodów rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego (22.01) i utworzenia Komendy Lokalnej Polskiej Organizacji Wojskowej (7 października). Aktywnie uczestniczył w wielu konferencjach historycznych i sympozjach, wygłaszając odczyty wsparte relacjami i materialnymi śladami przeszłości.

Jest też autorem kilkunastu artykułów opublikowanych w różnorodnych opracowaniach naukowych oraz popularnonaukowych (sygnowanych m.in. przez Filię UW w Białymstoku, Collegium Suprasliense, Fundację Pole Kultury), kilkudziesięciu publikacji w prasie regionalnej („Gazeta w Choroszczy”, „Goniec Kresowy”, „Spojrzenia”) oraz wielu druków ulotnych.

Józef Waczyński był wielokrotnie gościem lokalnych mediów, między innymi Telewizji Białystok oraz Radia Białystok, przybliżając telewidzom i słuchaczom dzieje Choroszczy i regionu, ze szczególnym uwzględnieniem powstań narodowych oraz I i II wojny światowej.

Józef Waczyński był wielokrotnie nagradzany przez władze państwowe i samorządowe. Wśród odznaczeń i wyróżnień warto wymienić następujące: „Zasłużony Działacz Kultury” (1989), Srebrna Odznaka „Zasłużony Białostocczyźnie” (1989), Srebrny Medal „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej” (1990), „Srebrny Krzyż Zasługi” (1998), Brązowy Medal „Za zasługi dla Obronności Kraju” (1998), Brązowy Medal „Za Zasługi dla Pożarnictwa” (2012), „Honorowa Odznaka Sybiraka”, Wyróżnienie „Zasłużony dla Choroszczy”. W 2018 roku Minister Kultury wyróżnił Józefa Waczyńskiego odznaką honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej”. W 2023 roku, z rąk Starosty Powiatu Białostockiego, otrzymał statuetkę Społecznika Powiatu Białostockiego „Z sercem do ludzi”.

Ważniejsze artykuły Józefa Waczyńskiego:

1. Zmiany społeczno-gospodarcze w Choroszczy w latach 1840-1914, w: Miasta północno-wschodniej części Polski (materiały z sympozjum), Sekcja Wydawnicza Filii UW w Białymstoku, 1982, s. 100-113.
2. Działalność kulturalno-oświatowa Muzeum Wojska w Białymstoku w latach 1995-1996, „Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska” nr 11, Białystok 1998, s. 146-149.
3. Tradycje przemysłowe Choroszczy, w: Czas na Podlaskie – Choroszcz. Referaty z sesji historycznej 8 września 2007 r., WOAK Białystok 2008, s. 45-58.
4. Miasto i parafia Choroszcz w okresie powstań narodowych, w: Parafia rzymskokatolicka w Choroszczy 550 lat Księga Jubileuszowa, Białystok 2009, s. 249-256.
5. Kaplice i krzyże przydrożne parafii Choroszcz (współautor – Jan Adamski), w: Białostockie Studia Historyczno-Kościelne, Parafia Rzymskokatolicka w Choroszczy 550 lat Księga Jubileuszowa, Białystok 2009, s. 335-352.
6. Poszli w boje chłopcy nasze..., „Goniec Kresowy”, nr 2013.
7. Tradycje powstania styczniowego w Choroszczy i okolicy, w: Małe miasta. Tradycje walk o niepodległość, Acta Collegii Suprasliensis, Lublin-Supraśl 2013, s. 369-387.
8. Mój dziadek peowiak, w: Bohaterowie sprzed stu lat. Portret zbiorowy, Rogówek 2017, s. 39-44.
9. Polska Organizacja Wojskowa w zbiorach Muzeum Wojska w Białymstoku, w: Polskie tradycje niepodległościowe Choroszczy i okolic. Historia, antropologia, literatura, Rogówek 2017, s. 91-108.
10. Trzy dni pełne historii – stulecie założenia POW w Choroszczy (współautor – Wojciech Jan Cymbalisty), w: Polskie tradycje niepodległościowe Choroszczy i okolic. Historia, antropologia, literatura, Rogówek 2017, s. 189-199.

Ważniejsze publikacje (informatory, przewodniki):

1. Muzeum Wojska w Białymstoku, Informator, Białystok 2011, (współautor).
2. Zarys dziejów Choroszczy, w: Choroszcz, Informator turystyczny, wydanie IV.
3. Akcja Katolicka – geneza. Powstanie i działalność Akcji Katolickiej w Choroszczy w okresie międzywojennym, w: Akcja Katolicka w Choroszczy. W 20. rocznicę utworzenia Parafialnego Oddziału Akcji Katolickiej [2018]
4. Polska Organizacja Wojskowa w Choroszczy. W 100. rocznicę utworzenia Komendy Lokalnej POW [2017]

 III. Artykuły w prasie lokalnej: kilkadziesiąt artykułów opublikowanych głównie w „Gazecie w Choroszczy”, „Gońcu Kresowym”, „Spojrzeniach”, „Naszym Dzienniku”, „Szkolnym Ekspresie”.

Druki ulotne:

1. Broń sportowa i małokalibrowa, Muzeum Wojska w Białymstoku, Białystok 1993(?).
2. Orzeł Biały, Muzeum Wojska w Białymstoku, Białystok 1995.
3. Zamach majowy 1926, Kalendarium, Muzeum Wojska w Białymstoku, Białystok 1996.
4. Marszałek Józef Piłsudski. W 70. rocznicę śmierci, Muzeum Wojska w Białymstoku, 12 maja 2005.
5. Poszli w boje chłopcy nasze... Rok Powstania Styczniowego [2013].
6. 40 lat minęło.... składanka TPCh, [2019].
7. „Krzyż trwa, choć zmienia się świat”. 35 lat minęło [MPN Szubienica].
8. „Zakłady sukna i kortów w Choroszczy w latach 1840-1915”.
9. „Szubienica”. Początki upamiętnienia Powstania Styczniowego 1863 r. w Choroszczy (współautor).
10. Drogi do niepodległości. Składanka „Choroszcz Wyzwolona” [2019].
11. Dzień Podchorążego. W 190. rocznicę walk pod Złotorią podczas powstania listopadowego [2021].

 Biogramy:

1. Who is who w Polsce. Encyklopedia biograficzna z życiorysami znanych Polek i Polaków, 11. wydanie 2012, s. 2421
2. Słownik biograficzny. Kto jest kim na Białostocczyźnie?, Białystok 1997, s. 189.

 Panie Józefie: dziękujemy i gratulujemy!

Fot. Sz. Paczyński